Meteoren van de Geminiden verschijnen op 13/14 december weer aan de nachtelijke hemel. Door afwezigheid van de maan zullen er in de nacht van woensdag op donderdag tientallen ‘vallende sterren’ per uur zichtbaar zijn. Net als de Perseïden in augustus, is dit een meteorenzwerm die door het publiek met gunstige weersomstandigheden goed kan worden waargenomen.
In het kort: wat staat er te gebeuren?
In de nacht van woensdag 13 op donderdag 14 december zijn bij helder weer enkele tientallen meteoren (‘vallende sterren’) per uur zichtbaar. De meteoren ontspringen vanuit het sterrenbeeld Tweelingen (Gemini) dat begin van de avond al boven de horizon staat. De maan stoort dit jaar niet of nauwelijks, zodat er tegen het hoogtepunt van de meteorenzwerm enkele tientallen meteoren per uur zichtbaar zijn. Het moment om de meeste meteoren te zien, ligt in de uren na middernacht.
Compilatie van meerdere Geminiden in 2015. De compilatiefoto met 19 meteoren is gemaakt met enkele foto’s die genomen zijn vanaf Tenerife op 2.100 meter hoogte. Onderaan de pagina vind je links naar onze pagina met tips om zelf ook indrukwekkende meteorenfoto’s te kunnen maken. Foto © Roy Keeris.
Wat moet je weten van de Geminiden 2017?
Een van de actiefste meteorenzwermen van het jaar is de Geminiden. Deze zwerm is voor het publiek interessant, omdat die goede kansen biedt om meerdere meteoren per uur te zien. Hoeveel je er precies ziet, hangt van een aantal factoren af. De maximale activiteit van de Geminiden ligt onder perfecte, gestandaardiseerde omstandigheden rond de 120 meteoren per uur. Dat is de waarde die je in veel tabelletjes en lijstjes tegenkomt. Zoveel zien we er echter nooit. Het aantal meteoren dat je kunt zien, wordt namelijk bepaald door drie dingen: het tijdstip waarop je kijkt, de mate van duisternis en het deel van de hemel dat je kunt zien.
Ga allereerst op het juiste tijdstip naar buiten, want dat bepaalt hoe hoog de radiant (het punt waaruit de meteoren ontspringen) aan de hemel staat. Net na zonsondergang aan het begin van de avond staat de radiant laag aan de horizon en zie je nog weinig meteoren. Het aantal loopt op naarmate de avond en nacht vordert en het sterrenbeeld Tweelingen hoger aan de hemel staat. Dit jaar is bovendien een uitstekend jaar om naar de Geminiden te kijken. De gunstige maanfase en het late tijdstip waarop de maan opkomt, zorgen voor goede waarneemomstandigheden van zonsondergang tot diep in de nacht. De periode waarin de meeste Geminiden per uur zichtbaar zijn, ligt tussen middernacht en zonsopgang.
Welke factoren hebben invloed op het aantal meteoren dat je ziet? Deze drie zijn het belangrijkste. Het tijdstip waarop je kijkt (links) bepaalt de hoogte van de radiant en daarmee het aantal meteoren dat je per uur ziet. De duisternis, of beter gezegt de mate van lichtvervuiling (midden), én de hoeveelheid vrij zicht op de hemel (rechts) bepalen samen hoeveel er van het aantal zichtbare meteoren overblijven. Klik op de afbeelding voor meer uitleg.
De beste kans maak je als je een donkere plek opzoekt om naar meteoren te kijken; hoe donkerder hoe beter. En hoe meer je van de sterrenhemel boven je ziet, zonder hinder van bomen, gebouwen of bewolking, hoe meer meteoren zichtbaar zullen zijn. Als je rekening houdt met de drie voorgenoemde dingen (tijdstip, duisternis en hemelzichtbaarheid), dan kun je dankzij de hoge zwermactiviteit enkele tientallen meteoren per uur waarnemen. De oplettende waarnemer zou er dan rond de 80-90 per uur vanuit Nederland kunnen zien. Het aantal meteoren zal voor veel waarnemers echter wat lager uitvallen, vooral in en rond de grote steden, als gevolg van de lichtvervuiling en beperkter zicht op de sterrenhemel.
Kijktips
Meteorenkijken is makkelijk. Kleed je warm aan, neem een aantal dekens of goede winterslaapzak mee, zoek een geschikte plek en kijk (met pauzes) een uur of langer omhoog. Aangezien meteoren overal aan de hemel verschijnen, hoef je niet in een specifieke richting te kijken om iets van de activiteit van de Geminiden te merken. Je kunt natuurlijk op meerdere manieren meteoren waarnemen tijdens deze meteorenzwerm. Onderaan dit artikel vind je een aantal links naar bruikbare tips voor het waarnemen van meteoren met het blote oog, het maken van foto’s, en de mogelijkheden om meteoren met video of radio waar te nemen.
Tegenvallende weersomstandigheden?
Wat als de weersomstandigheden tegenvallen? Probeer dan in de nachten vóór en ná de maximumnacht naar boven te kijken. Je kunt in de nachten van 12/13 en 14/15 december ook meteoren zien, al zijn het er dan een stuk minder dan tijdens de maximumnacht van 13 op 14 december.
Gruis van een rotskomeet
De meteoren die we op 13/14 december zien, zijn kortoplichtende fenomenen aan de nachtelijke hemel. Ze ontstaan als stofdeeltjes (meteoroïden) met grote snelheid de aardse atmosfeer binnendringen. Door de baansnelheid van de aarde en de snelheid waarmee de stofdeeltjes door de ruimte bewegen, vliegen de Geminiden met snelheden van 35 km/s op 100-120 km hoogte door de atmosfeer. De botsingen van de stofdeeltjes met de luchtmoleculen en de verhitting van de lucht rond een stofdeeltje, zorgen voor het ontstaat van het lichtverschijnsel dat wij zien als een meteoor.
De stofdeeltjes van de Geminiden zijn afkomstig van de opmerkelijke planetoïde 3200 Phaethon die soms komeetachtige trekjes vertoont. Dit object is ruim 5 km groot en draait in iets meer dan 523 dagen in een baan om de zon. Het heeft tijdens eerdere omlopen een stofspoor achtergelaten waar de aarde elk jaar rond 14 december doorheen beweegt. Dit jaar gebeurt er nog iets bijzonders. Op 16 december passeert de rotskomeet de aarde op een veilige afstand van zo’n 10 miljoen kilometer. In de dagen ervoor, als de Geminiden actief zijn, kun je de planetoïde 3200 Phaethon mogelijk met een middelgrote telescoop waarnemen. Wie zich afvraagt hoe de ‘rotskomeet’ 3200 Phaethon eruitziet, kan met de 3D-printer zelfs een schaalmodel printen (klik hier om een 3D-modelbestand te downloaden).
Links naar meer achtergrondinformatie:
- Hoeveel meteoren kun je écht zien?
- Top 5 waarneemtips voor visuele waarnemers
- Maak meteorenfoto’s met onze fotografietips
- Luister naar meteoren met radio
- Ontdek meer waarneemtechnieken om meteoren vast te leggen
- Sky & Telescope: Asteroid 3200 Phaethon: Geminid Parent at Its Closest and Brightest!
- NASA onderzoekt 3200 Phaethon met Goldstone Radar