Als het helder weer is, zijn er in de nacht van 14 op 15 december veel vallende sterren te zien. Deze meteoren horen bij de Geminiden-meteorenzwerm die jaarlijks in december optreedt. Als het onbewolkt is, kunnen er vanaf een donkere plaats tot enkele tientallen vallende sterren per uur verschijnen. Dit jaar is er geen storend maanlicht.
Elk jaar trekt de aarde in december door de baan van de uitgedoofde komeet Phaeton. Stukjes gruis en stof die de komeet heeft achtergelaten, komen dan in de dampkring terecht en veroorzaken vallende sterren. Omdat ze uit het sterrenbeeld Tweelingen lijken te komen, heten ze Geminiden, naar de Latijnse naam van het sterrenbeeld.
De meteoren verschijnen maandagavond vanaf een uur of acht, mits het onbewolkt is. Naarmate de avond vordert neemt het aantal vallende sterren toe. Tussen 22 tot 5 uur kunnen er vanaf een donkere plek enkele tientallen meteoren per uur verschijnen. December is vaak een grauwe maand en telt gemiddeld niet veel heldere nachten. Let daarom op de weerberichten als u wilt gaan kijken.
Om de vallende sterren goed te kunnen zien heeft u geen telescoop of verrekijker nodig. Zoek bij helder weer een donkere plek op waar u veel sterren kunt zien en kijk naar boven. Ook al komen de Geminiden uit de richting van de Tweelingen, ze kunnen overal aan de hemel verschijnen. Omdat heldere decembernachten koud zijn en u bij het waarnemen stilzit, is het noodzakelijk uzelf goed warm aan te kleden.
Lichtflits
Een vallende ster – ook wel meteoor genoemd – heeft niets met echte sterren van doen. Het gaat om een stofdeeltje of stukje gruis uit de ruimte dat de dampkring van de aarde binnenkomt. Het botst met hoge snelheid tegen moleculen in de lucht die daardoor even oplichten. Zo zien we een kleine lichtflits aan de hemel. Dit proces vindt plaats op een hoogte van 80 tot 100 kilometer.
Meteoren verschijnen elke heldere nacht. Maar wanneer de aarde een baan van een komeet kruist, zijn er meer te zien. In die baan zitten namelijk veel stof- en gruisdeeltjes die de komeet heeft achtergelaten. Ook in augustus trekt de aarde door een komeetbaan, waardoor we ook dan van vallende sterren kunnen genieten.
Vuurbollen
Soms verschijnen er felle meteoren die veel helderder zijn dan de sterren aan de hemel. Meteoren die helderder zijn dan de planeet Venus, worden vuurbollen genoemd. Een aantal organisaties, waaronder De Werkgroep Meteoren van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde (KNVWS) is geïnteresseerd in deze vuurbollen. Ziet u zo’n felle meteoor meld deze dan via dit formulier.
Meer info
Nieuws en informatie over meteoren en ook waarnemingen zijn te volgen via de Facebook-pagina en het Twitter-account van de Werkgroep Meteoren.
Uitleg bij het diagram
Dit diagram geeft het aantal meteoren weer dat elk uur te zien is in de nacht van 14 op 15 december (blauwe staafdiagram) onder gunstige omstandigheden. Vanaf 18 uur neemt het aantal Geminiden toe tot ca. 50 à 60 per uur iets na middernacht. Daarna daalt de activiteit geleidelijk tot de ochtendschemering.
Tijd
De tijd is verdeeld in periodes van een uur. De grenzen van deze intervallen zijn weergegeven in lokale tijd (MET of MEZT).
ZHR (Zenithal Hourly Rate) – grijze staafgrafiek
Dit is het theoretische aantal meteoren die je zou kunnen zien onder ideale omstandigheden: er is dan geen enkel storend kunst- of maanlicht waardoor het compleet donker is. De zwakst zichtbare sterren zijn in dit ideale geval van magnitude 6,5. Het radiant staat in het zenit. Deze situatie komt in Nederland vrijwel nooit voor. Meestal zijn er dan ook minder meteoren te zien dan de ZHR aangeeft. In werkelijkheid kan het aantal meteoren heel anders uitpakken. Het is immers maar kansrekening. Elke meteoor verschijnt op een onverwacht moment op een onverwachte plek aan de hemel. Bovendien kan de activiteit van een zwerm van jaar tot jaar verschillen.
HR (Hourly Rate) – blauw staafdiaram
Dit is het verwachte gemiddelde aantal meteoren voor elk uur dat je onder gunstige omstandigheden vanuit Nederland kunt zien. Bij de schatting hiervan is rekening gehouden met eventueel maanlicht en schemering, en de hoogte van de radiant. Er is aangenomen dat de zwakst zichtbare ster maximaal van magnitude 6,5 is (bij afwezigheid van de maan). Zijn de omstandigheden minder gunstig dan is het aantal vallende sterren minder. Dit kan komen door kunstlicht of bewolking. Ook een heiige of vochtige hemel zorgt ervoor dat er minder meteoren te zien zijn.
De Maan – Gele lijn
Deze lijn geeft de hoogte van de maan weer in graden boven de horizon. Bij 0 graden staat de maan ‘op’ de horizon (bij opkomst en ondergang). 90 graden staat voor het punt recht boven je hoofd (het zenit). De maan verlicht de hemel en haar aanwezigheid zorgt ervoor dat de zwakste meteoren niet te zien zijn. Zeker bij volle maan loopt het aantal sterk terug. Is de maan een sikkel of half verlicht dan valt dit effect mee.
De Zon – Oranje pijlen
Met deze pijlen zijn achtereenvolgens de tijdstippen van zonsondergang en zonsopkomst weergegeven.
Radiant – Groene lijn
Ook de hoogte van de radiant is een belangrijke factor voor het aantal zichtbare meteoren. De radiant is het punt aan de hemel waar de meteoren van een zwerm vandaan lijken te komen, als je de lijn terug doortrekt. Des te hoger de radiant aan de hemel staat, des te meer meteoren kunnen oplichten. Als het radiant zich niet boven de horizon bevindt, zijn er geen meteoren van die zwerm zichtbaar. Meteoren kunnen overigens aan de hele hemel verschijnen.